علل فشار قبر و عوامل کاهش ان
یکى از حوادث مهم عالم برزخ فشار قبر و عذاب قبر مىباشد،حال باید دید که این عذاب شامل همه افراد می شود یا خیر؟ این عذاب چقدر به طول می انجامد؟آیا شامل کسی که به دار آویخته شده ویا غرق شده نیز می شود؟چگونه این امر ممکن است در صورتی که دیگر قبری وجود ندارد؟
اسباب و علل فشار قبر
از روایات اهل بیت علیهم السلام استفاده مىشود که فشار قبر عمومیّت دارد مگر برای افراد اندکى و این فشار قبر براى عدّهاى کیفر اعمال محسوب مىشود و به منزله کفاره گناهان و جبران کوتاهىها است.
امام صادق علیه السلام از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل فرموده است که: «ضَغْطَةُ القَبرِ لِلْمۆمِنِ کَفّارةٌ لِما کانَ مِنْهُ مِنْ تَضْییعِ النِّعَمِ».(۱) «فشار قبر براى مۆمن کفّاره نعمتهایى است که تباه کرده است».
در «عِلَل الشّرآئع» مرحوم صدوق از أمیرالمۆمنین علیه السّلام روایت می کند:”قَالَ: عَذَابُ الْقَبْرِ یَکُونُ مِنَ النَّمِیمَةِ وَالْبَوْلِ وَ عَزْبِ الرَّجُلِ عَنْ أَهْلِهِ”.(۲) «فرمود: عذاب قبر از سخن‌چینی و پرهیز نکردن از بول و دوری مرد از زنش پیدا می شود که رختخواب خود را جدا نموده و در غذا و خواب از او دوری کند.»
در روایتی از أبوبصیر آمده است: “قَالَ: قُلْتُ لاِبِی عَبْدِاللَهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: أَ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ أَحَدٌ؟ قَالَ: فَقَالَ: نَعُوذُ بِاللَهِ مِنْهَا ؛ مَا أَقَلَّ مَنْ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ!”
«می گوید: من به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا کسی از فشار قبر رهائی پیدا میکند؟ حضرت فرمودند: پناه به خدا از فشار قبر ؛ چقدر افرادی که از فشار قبر رهائی پیدا کنند کم هستند.» و حضرت صادق علیه السلام به دنبال این قضیّه فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم برای تشییع جنازة سَعد از منزل خارج شدند در حالی که هفتاد هزار فرشته جنازه وی را تشییع می نمودند؛ و پس از دفن، حضرت رسول الله سر خود را به طرف آسمان بلند نموده و فرمودند: مِثْلُ سَعْدٍ یُضَمُّ؟ آیا فشار قبر، شخصی مانند سعد را با این سابقه درخشانش در اسلام فرا می گیرد؟ أبوبصیر می گوید: عرض کردم: فدایت شوم ما چنین می‌پنداشتیم که سعد از بول اجتناب کامل نمی کرد!
مراد از قبر آن گودال کوچکى نیست که انسان را در آن دفن مىکنند بلکه مقصود جهانى است که انسان پس از مرگ و پیش از بر پا شدن قیامت در آن زندگى مىکند و چون قرار گرفتن در قبر ملازم یا سرآغازى براى ورود به عالم برزخ مىباشد واژه قبر در مورد آن به کار رفته است
حضرت فرمود: مَعَاذَ اللَهِ، إنَّمَا کَانَ مِنْ زَعَآرَّةٍ فِی خُلُقِهِ عَلَی أَهْلِهِ. «پناه به خدا چنین نیست، بلکه فشار قبر سعد به علّت سوء خُلقی بود که با اهل خانه خود داشت.» حضرت صادق علیه السلام فرمودند: مادر سعد گفت: گوارا باد ای سعد بر تو در این بهشتی که وارد شدی! رسول خدا فرمود: ای مادر سعد! بر خدا حکم جزمی منما.(۳)
در این روایت مىبینیم سعد بن معاذ که از اصحاب جلیل القدر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله بود هم به خاطر بداخلاقى با خانواده گرفتار فشار قبر مىشود.
عوامل کاهش فشار قبر
در برخی روایات به اعمالی اشاره می شود که در کاهش فشار قبر مۆثر هستند مانند: بجا آوردن رکوعى کامل در نماز، مداومت بر خواندن سوره «زخرف»، قرائت سوره «نساء» در هر جمعه، به جا آوردن نماز شب، خواندن سوره «تکاثر» هنگام خواب، گذاشتن دو چوبتر با میّت، روزه گرفتن چهار روز از ماه رجب و دوازده روز از ماه شعبان، تلاوت سوره «ن والقلم» در نماز واجب و مستحب. موارد دیگرى را نیز با تتبّع در احادیث ائمّه علیهم السلام مىتوان به موارد فوق اضافه کرد.(۴)
این که چه رابطهاى بین بعضى اعمال با شدّت یا ضعف فشار قبر وجود دارد مسألهاى است که از حیطه علم و ادراک ما بالاتر است و چون ما با محسوسات و مادیّات سرو کار داریم نمىتوانیم به طور حقیقى عالم مثال و برزخ را بشناسیم، بنابراین از طریق معصومین علیهم السلام که خداوند به آنها علم به این مسائل را عنایت کرده است به امور ماوراى این عالم مطّلع مىشویم.
با توجّه به آنچه اشاره کردیم این روح است که فشار را تحمّل مىکند.بنابراین انسان غرق شده یا سوخته یا به دار آویخته اگرچه در قبر به معناى مشهور آن نباشند اما روح آنها وارد عالم برزخ شده و در فشار نسبت به کردار خود قرار مىگیرد.
مرحوم کلینی از یونس روایت می کند:”قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَصْلُوبِ یُعَذَّبُ عَذَابَ الْقَبْرِ؟ قَالَ: فَقَالَ: نَعَمْ إنَّ اللَهَ عَزَّ وَجَلَّ یَأْمُرُ الْهَوَآءَ أَنْ یَضْغَطَهُ.”(۵) « از حضرت صادق (ع) راجع به شخصی که به دار آویخته‌اند سۆال کردم که آیا او را هم عذاب قبر می دهند؟ حضرت فرمود: آری خداوند عزّ وجلّ به هوا امر می کند که او را در فشار خود بگیرد.»
از روایات اهل بیت علیهم السلام استفاده مىشود که فشار قبر عمومیّت دارد مگر برای افراد اندکى و این فشار قبر براى عدّهاى کیفر اعمال محسوب مىشود و به منزله کفاره گناهان و جبران کوتاهىها است
و در روایت دیگر حضرت صادق علیه السّلام در پاسخ گفتند که: خداوند زمین و هوا یکی است ؛ خداوند بسوی هوا وحی میکند که او را در فشار بگیرد، و هوا چنان او را در فشار قرار میدهد که از فشار قبر سخت‌تر باشد.(۶)
با دقّت در روایات و آیات مربوط به عالم برزخ و عذاب قبر روشن مىشود که مراد از قبر آن گودال کوچکى نیست که انسان را در آن دفن مىکنند بلکه مقصود جهانى است که انسان پس از مرگ و پیش از بر پا شدن قیامت در آن زندگى مىکند و چون قرار گرفتن در قبر ملازم یا سرآغازى براى ورود به عالم برزخ مىباشد واژه قبر در مورد آن به کار رفته است.
در روایتى از امام سجاد علیه السلام نیز کلمه برزخ همان قبر معنا شده است.(۷)
در حدیثى از امیرمۆمنان على علیه السلام آمده است که فرمود:«گروهى از ما پیوسته درباره عذاب قبر در شک بودند تا این که سوره «أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ» نازل شد تا آن جا که فرمود: کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ که منظور از آن عذاب قبر است سپس مىفرماید: ثُمَّ کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ که منظور عذاب قیامت است» .(۸)
بنابراین عذاب قبر در قرآن هم آمده امّا این که چقدر طول مىکشد کسى اطّلاعى ندارد و بستگى به افراد و اعمال آنها دارد .
نتیجه:
در مورد عوامل تشدید یا تضعیف فشار قبر آنچه از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است مىتواند راه گشاى آشنایى ما به این عوامل باشد. به طور کلى همه انحرافات و آلودگىهاى فکرى عقیدتى، اخلاقى و عملى- که شرعاً از آنها نهى شده- مىتواند در فشارهاى برزخى موثّر باشد ولى در کلمات اهل بیت علیهم السلام بعضى از آلودگىهاى خاص به عنوان عامل تشدید فشار قبر معرّفى شده است.
پی نوشت:
۱- بحار الانوار،ج۶، ص۲۲۱/ «علل الشّرآئع» ،ج۱، ص ۳۰۹
۲-«علل الشّرآئع» ،ج۱، ص ۳۰۹
۳ـ «فروع کافی» ج ۳، ص ۲۳۶/ «بحار الانوار» ج ۶، ص ۲۶۱٫
۴- منازل الآخرة: ۲۶- ۳۰/ لئالى الأخبار: ج۵،ص ۲۵٫
۵- «فروع کافی» ج ۳، ص ۲۴۱٫
۶-همان
۷-بحار الانوار ،ج ۶،ص ۱۵۹٫
۸-مجمع البیان فی تفسیر القرآن ،ج ۱۰،ص۸۱۲
